ელექტრონული ხელმოწერები კერძო ურთიერთობებში საქართველოში: სამართლებრივი ჩარჩო და პრაქტიკული შედეგები

28.07.2025

• 1. ელექტრონული ხელმოწერის სამართლებრივი ჩარჩო საქართველოში
• 2. საქართველოში აღიარებული ელექტრონული ხელმოწერის ტიპები
• 3. ელექტრონული ხელმოწერები პირად ურთიერთობებში
• 4. გამოწვევები და შეზღუდვები
• Contact our experts for more details

ბოლო წლებში ელექტრონული ხელმოწერების გამოყენება მთელ მსოფლიოში, მათ შორის საქართველოშიც, ციფრული ტრანზაქციების აუცილებელ კომპონენტად იქცა. ქვეყნის მზარდი გაციფრულებისა და უფრო ქაღალდის გარეშე გარემოსკენ სწრაფვის გათვალისწინებით, ელექტრონული ხელმოწერები სულ უფრო მნიშვნელოვან როლს თამაშობს როგორც ბიზნეს, ასევე კერძო ურთიერთობებში. ეს სტატია დეტალურად განიხილავს საქართველოში ელექტრონული ხელმოწერების მარეგულირებელ სამართლებრივ ჩარჩოს, მათ გამოყენებას კერძო ურთიერთობებში და მათი დანერგვის პრაქტიკულ შედეგებს.

1. ელექტრონული ხელმოწერის სამართლებრივი ჩარჩო საქართველოში

საქართველომ მნიშვნელოვანი ძალისხმევა გასწია ელექტრონული ხელმოწერების სფეროში თავისი სამართლებრივი ჩარჩოს საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოსაყვანად. საქართველოში ელექტრონული ხელმოწერების გამოყენების მარეგულირებელი ძირითადი კანონმდებლობაა კანონი „ელექტრონული დოკუმენტისა და ელექტრონული სანდო მომსახურების შესახებ“, რომელიც ქვეყანაში ამ უკანასკნელის ნამდვილობის, გამოყენებისა და აღიარების მკაფიო სტრუქტურას უზრუნველყოფს.

ამ კანონის თანახმად, ელექტრონული ხელმოწერა განიმარტება, როგორც ელექტრონულ მონაცემთა ერთობლიობა, რომელიც დაერთვის ან ლოგიკურად უკავშირდება ელექტრონულ დოკუმენტს და ელექტრონული დოკუმენტის ხელმოსაწერად გამოიყენება. იგი აღიარებულია იურიდიულად სავალდებულოდ, გარკვეული პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში. ეს პირობები მოიცავს უსაფრთხო ციფრული ხელმოწერის გამოყენებას, რომელიც უზრუნველყოფს ხელმომწერის ვინაობის დადასტურებას და დოკუმენტის ხელმოწერის შემდეგ შეუცვლელობას. 

ელექტრონული დოკუმენტისა და ელექტრონული სანდო მომსახურების შესახებ კანონის გარდა, საქართველო ასევე არის საერთაშორისო კონტრაქტებში ელექტრონული კომუნიკაციების გამოყენების შესახებ გაეროს კონვენციის (2005) ხელმომწერი, რაც კიდევ უფრო ამყარებს ქვეყნის სწრაფვას საერთაშორისო ელექტრონული ტრანზაქციების ხელშეწყობისკენ.

2. საქართველოში აღიარებული ელექტრონული ხელმოწერის ტიპები

საქართველო განასხვავებს ელექტრონული ხელმოწერების სხვადასხვა ტიპს, რომელთაგან თითოეული განსხვავდება უსაფრთხოებისა და იურიდიული ძალის მიხედვით. ხსენებული ხელმოწერის ტიპებია:

• მარტივი ელექტრონული ხელმოწერა (SES): ეს ელექტრონული ხელმოწერის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა. ის შეიძლება მოიცავდეს სკანირებულ ხელმოწერებს, ელექტრონული ფოსტის ხელმოწერებს ან ელექტრონული ნიშნის ნებისმიერ სხვა ფორმას, იმ პირობით, რომ ეს საკმარისია ხელმომწერის იდენტიფიცირებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ მარტივი ელექტრონული ხელმოწერა  შეიძლება სასარგებლო იყოს არაფორმალური შეთანხმებებისთვის, მას არ აქვს იგივე იურიდიული ძალა, როგორც უფრო მოწინავე ხელმოწერებს და უფრო მეტად არის მიდრეკილი დავებისკენ.
• განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერა (AES): განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერა ელექტრონული ხელმოწერის უფრო უსაფრთხო და საიმედო ფორმაა. ის უნდა შეიქმნას უსაფრთხო ხელმოწერის შექმნის მოწყობილობის (SSCD) გამოყენებით, რომელიც ხელმომწერს ხელმოწერასთან უნიკალური და დამოწმებადი გზით აკავშირებს. განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერა, როგორც წესი, გამოიყენება მაღალი რისკის შემცველი შეთანხმებებისთვის და შეიძლება სამართლებრივად დამტკიცდეს სასამართლოში.
• კვალიფიციური ელექტრონული ხელმოწერა (QES): ეს არის ელექტრონული ხელმოწერის უმაღლესი დონე და საქართველოს კანონმდებლობის თანახმად, მატერიალურ ხელმოწერას უტოლდება. კვალიფიციური ელექტრონული ხელმოწერა გაიცემა აკრედიტებული სერტიფიცირების ორგანოს მიერ და უზრუნველყოფს უსაფრთხოების უმაღლეს დონეს. ის ფართოდ გამოიყენება ოფიციალურ დოკუმენტებსა და სამთავრობო პროცესებში. კვალიფიციური ელექტრონული ხელმოწერა  ხშირად საჭიროა მნიშვნელოვანი ფინანსური ტრანზაქციების ან იურიდიული ვალდებულებების შემცველი კონტრაქტებისთვის.

3. ელექტრონული ხელმოწერები პირად ურთიერთობებში

კერძო ურთიერთობების კონტექსტში, ელექტრონული ხელმოწერები სულ უფრო ფართოდ მიიღება, როგორც შეთანხმებების, კონტრაქტებისა და სხვა დოკუმენტების ხელმოწერის ვალიდური და მოსახერხებელი საშუალება. ელექტრონული ხელმოწერების გამოყენება კერძო ტრანზაქციებში, როგორიცაა იჯარის ხელშეკრულებები, შრომითი ხელშეკრულებები და პირადი სესხები, მნიშვნელოვნად ამცირებს ადმინისტრაციულ ტვირთს, აუმჯობესებს ეფექტურობას და აღმოფხვრის ფიზიკური დოკუმენტაციის საჭიროებას.

უპირატესობები კერძო მხარეებისთვის

• მოხერხებულობა და სიჩქარე: დოკუმენტებზე ელექტრონული ხელმოწერის შესაძლებლობა საშუალებას იძლევა, კონტრაქტები და შეთანხმებები უფრო სწრაფად გაფორმდეს, გეოგრაფიული მდებარეობის მიუხედავად.
• ეკონომიურობა: ქაღალდის, ბეჭდვის, ფოსტისა და პირისპირ შეხვედრების საჭიროების შემცირებამ შეიძლება შეამციროს ტრანზაქციის ხარჯები.
• უსაფრთხოება: AES და QES ვარიანტების გამოყენებით, მხარეებს შეუძლიათ უზრუნველყონ დოკუმენტების უსაფრთხოება და ხელმომწერთა ვინაობის დადასტურება, რაც ამცირებს თაღლითობის რისკს.
• გარემოზე ზემოქმედება: ელექტრონული ხელმოწერების დანერგვა ხელს უწყობს ბიზნეს და პირად ტრანზაქციებთან უფრო მდგრად და ეკოლოგიურად სუფთა მიდგომას.

კერძო კონტრაქტების სამართლებრივი აღიარება

საქართველოში ელექტრონული ხელმოწერების გამოყენებით დადებული კერძო ხელშეკრულებები იურიდიულად სავალდებულოდ ითვლება.

მიუხედავად იმისა, რომ მიმდინარე სამართლებრივი პრაქტიკა აშკარად არ ახსენებს ელექტრონულ ხელმოწერებს, უზენაესმა სასამართლომ მიუთითა, რომ ელექტრონული საშუალებებით დადებული კონტრაქტები შეიძლება კანონიერად დაიდოს რამდენიმე გზით. 

ეს მოიცავს წინასწარ შედგენილ კონტრაქტის ფორმაზე თანხმობის ველის მონიშვნას ან ძირითად პირობებზე მოლაპარაკებასა და შეთანხმებას ელექტრონული მიმოწერის საშუალებით, რასაც მოჰყვება მეორე მხარისთვის მიღების შესახებ შეტყობინება. ასეთ შემთხვევებში, კრიტიკული ფაქტორია, რომ მიღება, როგორც ხელმომწერის განზრახვის გამოხატულება, მეორე მხარის კონტროლის ქვეშ იყოს და რომ მიღება მათთვის აღქმადი იყოს. არსებითად, მიღების ფორმა მეორე მხარეს უნდა აძლევდეს საშუალებას ამოიცნოს თანხმობის მიმცემი მხარის პასუხი. 

8ამრიგად, ელექტრონული ფოსტით დადებული კონტრაქტები განიხილება, როგორც წერილობითი კონტრაქტის ფორმა, რასაც აკადემიური სამართლებრივი დოქტრინა უჭერს მხარს. ელექტრონული ფოსტა ფართოდ არის აღიარებული, როგორც შეთანხმებების დადების საიმედო მეთოდი, რომელიც ტრადიციული ფოსტის მსგავსად ფუნქციონირებს, რაც საშუალებას იძლევა შეთავაზებებისა და მიღების გაცვლის, სხვა კომუნიკაციებთან ერთად, როგორიცაა რეკლამები. როდესაც მხარე იღებს შეთავაზებას ელექტრონული ფოსტით, ეს ქმნის საფუძველს სახელშეკრულებო ვალდებულებების დადგენისთვის.

ელექტრონული ფოსტის გამოყენება ასეთი ტრანზაქციებისთვის უზრუნველყოფს მკაფიო დოკუმენტაციას, რომელიც ადასტურებს ხელმომწერის ვინაობას და მათ გამოხატულ განზრახვას, რითაც ელექტრონული ფოსტით გაფორმებულ შეთანხმებას წერილობით კონტრაქტს უტოლდება.

„ელექტრონული დოკუმენტებისა და ელექტრონული სანდო მომსახურების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის (ა) ქვეპუნქტის თანახმად, ელექტრონული დოკუმენტი განისაზღვრება, როგორც ინფორმაცია ტექსტური, ხმოვანი, ვიზუალური ან აუდიოვიზუალური ფორმით, რომელიც ელექტრონულად ინახება. იმავე კანონის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ელექტრონული დოკუმენტები იურიდიულად ძალაშია ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც, როგორც წესი, საჭიროა ფიზიკური წერილობითი დოკუმენტი, თუ არ არსებობს სხვა სამართლებრივი მოთხოვნა. ეს განმარტება ადასტურებს, რომ ელექტრონული დოკუმენტები, მათ შორის ელექტრონული კომუნიკაციის საშუალებით შექმნილი დოკუმენტები, განიხილება, როგორც წერილობითი დოკუმენტების ეკვივალენტური. ეს აძლიერებს არგუმენტს, რომ ელექტრონული ფოსტით დადებული კონტრაქტები უნდა ჩაითვალოს წერილობით კონტრაქტებად. ამ კონკრეტული სამართლებრივი დებულებების გარეშეც კი, ზეპირი და წერილობითი კონტრაქტების ბუნების უფრო ღრმა შესწავლა მიუთითებს, რომ ელექტრონული ფოსტით განხორციელებული ურთიერთშეთავაზებებისა და აქცეპტების შედეგად დადებული შეთანხმებები პირდაპირ ჯდება წერილობითი კონტრაქტების სამართლებრივ ჩარჩოებში.

საქართველოს კანონმდებლობა და სამართლებრივი პრაქტიკა მხარს უჭერს ელექტრონულად ხელმოწერილი ხელშეკრულებების ნამდვილობას, აღიარებს მათ წერილობითი ხელშეკრულებების ეკვივალენტად, როდესაც დაკმაყოფილებულია ძირითადი სამართლებრივი მოთხოვნები. სანამ ხელმომწერის განზრახვა ნათლად არის გამოხატული და აღქმადი მეორე მხარისთვის - იქნება ეს ელექტრონული ფოსტით, თანხმობის ველებით თუ სხვა ელექტრონული საშუალებებით - ხელშეკრულება იურიდიულად ძალის მქონეა. სასურველია ხელშეკრულებაში ან იურიდიულ დოკუმენტში მიუთითოთ, თუ რა საშუალებით აპირებენ მხარეები ხელშეკრულების ხელმოწერას. სამართლებრივი ჩარჩო, კერძოდ, „ელექტრონული დოკუმენტებისა და ელექტრონული სანდო მომსახურების შესახებ“ კანონი, ადასტურებს, რომ ელექტრონულ დოკუმენტებსა და ხელმოწერებს შეუძლიათ სრულად ჩაანაცვლონ ტრადიციული წერილობითი ფორმები, რაც ქმნის მყარ სამართლებრივ საფუძველს კერძო ხელშეკრულებებში ელექტრონული ხელმოწერების გამოყენებისთვის.

4. გამოწვევები და შეზღუდვები

მიუხედავად იმისა, რომ ელექტრონულ ხელმოწერებს მრავალი უპირატესობა აქვთ, არსებობს გამოწვევები, რომლებიც უნდა გადაიჭრას, განსაკუთრებით კერძო სექტორში.

• საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება და დანერგვა: მიუხედავად იმისა, რომ სამართლებრივი ჩარჩო არსებობს, ზოგიერთ კერძო მხარეს შორის შესაძლოა მაინც არსებობდეს ელექტრონული ხელმოწერებისადმი არასაკმარისი გაგება ან ნდობა. ამან შეიძლება ხელი შეუშალოს მათ ფართოდ გავრცელებას, განსაკუთრებით იმ ფიზიკურ პირებსა და მცირე ბიზნესებში, რომლებიც ჯერ არ იცნობენ ციფრულ გადაწყვეტილებებს.
• ტექნოლოგიური ბარიერები: განვითარებული ან კვალიფიციური ელექტრონული ხელმოწერების გამოყენება მოითხოვს სპეციალიზებულ ტექნოლოგიებზე წვდომას, როგორიცაა ციფრული სერტიფიკატები და უსაფრთხო ხელმოწერის შექმნის მოწყობილობები. საქართველოში, ისევე როგორც ბევრ სხვა ქვეყანაში, შესაძლოა არსებობდეს ტექნოლოგიური შეზღუდვები, განსაკუთრებით იმ პირებისა და ორგანიზაციებისთვის, რომლებსაც არ გააჩნიათ ინფრასტრუქტურა ასეთი სისტემების დანერგვისთვის.
• სამართლებრივი აღსრულება საერთაშორისო ტრანზაქციებში: მიუხედავად იმისა, რომ საქართველომ მიიღო ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ საერთაშორისო კონვენციები, საერთაშორისო გარიგებებთან დაკავშირებით შესაძლოა მაინც წარმოიშვას სირთულეები. ყველა იურისდიქცია არ იღებს ელექტრონულ ხელმოწერებს ერთი და იგივე იურიდიული წონით, რამაც შეიძლება გაართულოს საერთაშორისო კერძო ურთიერთობებში შეთანხმებების აღსრულება.
• საჯარო დაწესებულებებში წარდგენა: დოკუმენტებისა და ხელშეკრულებებისთვის, რომელთა წარდგენა ან შესრულება სავალდებულოა იუსტიციის სახლში და სხვა საჯარო დაწესებულებებში, დოკუმენტის ნამდვილობის დასადასტურებლად საჭიროა კვალიფიციური ელექტრონული ხელმოწერა. მარტივი ელექტრონული ხელმოწერით ან განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერით ხელმოწერილი დოკუმენტები/ხელშეკრულებები არ ჩაითვლება ვალიდურად მათი საჯარო რეესტრში შესრულების მიზნებისთვის.

ელექტრონული ხელმოწერები საქართველოს სამართლებრივ სივრცეში, განსაკუთრებით კერძო ურთიერთობებში, ღირებულ ინსტრუმენტად იქცა. მიუხედავად იმისა, რომ სამართლებრივი ჩარჩო მათი გამოყენების ძლიერ მხარდაჭერას უზრუნველყოფს, ისეთი გამოწვევები, როგორიცაა ტექნოლოგიების დანერგვა და საზღვრებს გარეთ აღიარება, კვლავ რჩება. უწყვეტი განათლებისა და ციფრული ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესების წყალობით, ელექტრონული ხელმოწერები კიდევ უფრო მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს საქართველოში კერძო ტრანზაქციების გამარტივებასა და უსაფრთხოებაში.

ქვეყნის ციფრული ეკოსისტემის განვითარებასთან ერთად, ფიზიკური პირები და ბიზნესები ისარგებლებენ ელექტრონული ხელმოწერების მოხერხებულობით, უსაფრთხოებითა და ეფექტურობით, რაც მათ საქართველოში კერძო ურთიერთობების მომავლის მთავარ ელემენტად აქცევს.

Author: Iashagyan Oksana

---

Attention Journalists: Use of REVERA website materials in publications is only allowed with our written permission.