შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების (შპს) ხმათა უცირესობის მფლობელთ პარტნორთა უფლებები საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით

07.07.2025

• ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა როლი და მნიშვნელობა
• ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა ძირითადი სამართლებრივი დაცვა
• ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა უფლებების დაცვის ინსტრუმენტები და მექანიზმები
• დავის გადაწყვეტის შესაძლებლობები
• რეკომენდაციები, რომლებიც შეიძლება მიეცეს ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორებს
• Contact our lawyer for more details

ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა როლი და მნიშვნელობა

„საქართველოს მეწარმეთა შესახებ“ კანონით რეგულირებულ შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაში (შპს), კომპანიის აქციების 50%-ზე ნაკლების მფლობელი აქციონერები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ დემოკრატიული მმართველობის, გამჭვირვალობისა და სამართლიანობის შენარჩუნებაში ბიზნეს ოპერაციებში. მიუხედავად იმისა, რომ მათ არ გააჩნიათ კონტროლის ძალა, საქართველოს კანონმდებლობა ხმათა უცირესობის მფლობელ  აქციონერებს ანიჭებს რამდენიმე დამცავ უფლებას და მექანიზმს, რათა თავიდან აიცილონ უმრავლესობის აქციონერების მიერ უფლებების ბოროტად გამოყენება და დაიცვან მათი ფინანსური და მენეჯერული ინტერესები.

ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა ძირითადი სამართლებრივი დაცვა

ინფორმაციაზე წვდომა

ყველა აქციონერს, მიუხედავად მათი წილის პროცენტისა, აქვს უფლება, მიიღოს წვდომა კომპანიის ძირითად ინფორმაციაზე: ფინანსურ ანგარიშებზე, სხდომის ოქმებზე, მენეჯმენტის გადაწყვეტილებებზე, აქციებთან დაკავშირებულ ჩანაწერებზე. კომპანიის წესდებამ შეიძლება დაადგინოს დოკუმენტებზე წვდომის პროცედურები ან ვადები (მაგ., ფორმალური მოთხოვნები, ელექტრონული წვდომა), მაგრამ მას არ შეუძლია დაუსაბუთებლად შეზღუდოს ეს ფუნდამენტური უფლება.

ხმის მიცემის უფლება

მიუხედავად იმისა, რომ ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორებს არ შეუძლიათ კომპანიის შედეგების დამოუკიდებლად განსაზღვრა, საქართველოს კანონმდებლობა მათ ანიჭებს ხმის მიცემის უფლებას ძირითად საკითხებზე, მათ შორის: წესდების ცვლილებები, დირექტორების დანიშვნა/გათავისუფლება (თუ ეს მხოლოდ უმრავლესობის კონტროლის ქვეშ არ ხდება), რეორგანიზაცია ან ლიკვიდაცია, მოგების განაწილება, კაპიტალის გაზრდა/შემცირება.

ბევრ შემთხვევაში, ამ გადაწყვეტილებებს კვალიფიციური უმრავლესობა (3/4) ან ერთსულოვანი თანხმობა სჭირდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ უმცირესობის აქციონერებს შეიძლება ჰქონდეთ ბლოკირების უფლება.

ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორების მოთხოვნის სფეროები

არსებობს კონკრეტული კორპორაციული გადაწყვეტილებები, რომელთა კანონის ან კომპანიის წესდების თანახმად, კანონიერად მიღება მნიშვნელოვანი უმცირესობის თანხმობის გარეშე შეუძლებელია:

• წესდების ცვლილება – საჭიროა ხმების 3/4
• აქციების კლასის უფლებების ცვლილება - საჭიროა დაზარალებული კლასის ხმების 3/4
• ძირითადი აქტივების რეორგანიზაცია, ლიკვიდაცია ან გაყიდვა - როგორც წესი, საჭიროა უმრავლესობა, თუ წესდებით უფრო მაღალი პროცენტი არ არის გათვალისწინებული
• უპირატესი უფლების შეზღუდვა - საჭიროა კრების ხმების მინიმუმ 3/4

ეს დებულებები ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორებს ძირითად სტრატეგიულ გადაწყვეტილებებში უპირატესობას ანიჭებს.

ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა უფლებების დაცვის ინსტრუმენტები და მექანიზმები

უპირატესი უფლებები

უმცირესობაში მყოფ პარტნიორებს, როგორც წესი, აქვთ კომპანიის მიერ გამოშვებული ახალი აქციების შეძენის უპირატესი შესყიდვის უფლება, რაც ხელს უშლის მათი წილის შემცირებას. ამ უფლების ნებისმიერი შეზღუდვა ცალსახად უნდა იყოს დაშვებული წესდებით და დამტკიცებული აქციონერების მიერ.

კორპორატიული აქტების გასაჩივრების უფლება

ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორებს შეუძლიათ გაასაჩივრონ კანონმდებლობის ან კომპანიის წესდების დარღვევასთან დაკავშირებული ქმედებები ან გადაწყვეტილებები, ინტერესთა კონფლიქტის შემცველი ტრანზაქციები, აქციონერთა კრების მიერ პროცედურული მოთხოვნების დარღვევით მიღებული გადაწყვეტილებები. სამართლებრივი საშუალებები შეიძლება მოიცავდეს გადაწყვეტილებების გაუქმებას, აკრძალვებს ან ზიანის ანაზღაურებას.

წარმომადგენლობითი სარჩელი/ქმედება (Derivative Action)

მიუხედავად იმისა, რომ ეს სრულად არ არის კოდიფიცირებული საქართველოს კანონმდებლობით, პრაქტიკაში, უმცირესობის აქციონერებს შეუძლიათ კომპანიის სახელით შეიტანონ სარჩელი მენეჯერების ან უმრავლესობის აქციონერების წინააღმდეგ, რომლებმაც ზიანი მიაყენეს კომპანიის ინტერესებს (მაგ., თაღლითობის, არასწორი მართვის ან თვითნებური ქმედებების გზით).

ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა უფლება მოიწვიონ რიგგარეშე კრება

შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებებში (შპს) ან პარტნიორობაში ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა უფლებების დაცვის კონტექსტში, საქართველოს კორპორაციული კანონმდებლობა ანიჭებს კონკრეტულ პროცედურულ უფლებებს პარტნიორებს, რომლებსაც აქვთ აქციების მინიმალური ოდენობა.

უმცირესობაში მყოფ პარტნიორებს ან პარტნიორთა ჯგუფს, რომლებიც ერთობლივად ფლობენ კომპანიის კაპიტალის ან ხმის უფლების მქონე აქციების სულ მცირე 5%-ს, კანონით აქვთ უფლება მოითხოვონ პარტნიორთა რიგგარეშე კრების მოწვევა. ეს უფლება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ სიტუაციებში, როდესაც შესაძლოა წარმოიშვას მმართველობითი ჩიხი ან კომპანიის აღმასრულებელი ორგანოების უმოქმედობა.

როგორც წესი, რიგგარეშე კრების მოწვევის უფლებამოსილება აქვს კომპანიის მმართველ ორგანოს ან სამეთვალყურეო საბჭოს (ასეთის არსებობის შემთხვევაში). თუმცა, მოვალეობის შემსრულებელი აღამასრულებლების არყოფნის შემთხვევაში, ისეთი მიზეზების გამო, როგორიცაა გარდაცვალება, გადადგომა ან უფლებამოსილების შეწყვეტა, ეს უფლება შეიძლება გადაეცეს უშუალოდ თავად კვალიფიციურ პარტნიორებს.

გარდა ამისა, ასეთ კვალიფიციურ პარტნიორებს (ინიციატორ პარტნიორებს) შეუძლიათ ოფიციალურად მიმართონ კომპეტენტურ კორპორატიულ ორგანოს კრების მოწვევის მოთხოვნით. მნიშვნელოვანია, რომ ეს მოთხოვნა შეიძლება წარდგენილ იქნას პარტნიორთა ბოლო კრების ჩატარებიდან არაუადრეს ერთი თვისა და უნდა იყოს წარდგენილი კომპანიის წესდების შესაბამისად.

ეს მექანიზმი უზრუნველყოფს, რომ უმცირესობაში მყოფი დაინტერესებული მხარეები არ დარჩნენ სამართლებრივი დაცვის გარეშე კორპორატიული გადაწყვეტილების მიღების კრიტიკულ პროცესებში და აძლიერებს მათ შესაძლებლობას, აქტიურად მიიღონ მონაწილეობა კომპანიის მმართველობაში, განსაკუთრებით იმ შემთხვევებში, როდესაც უმრავლესობის კონტროლს სხვაგვარად შეეძლო ხელი შეეშალა საჭირო შეხვედრების ან რეზოლუციების მისაღებად.

ეს უფლებები საქართველოს კორპორატიული მმართველობის მნიშვნელოვან კონტროლისა და ბალანსის მექანიზმს წარმოადგენს, რაც უმცირესობის აქციონერებს აძლევს უფლებამოსილებას, მოითხოვონ მენეჯმენტის ანგარიშვალდებულება და მნიშვნელოვნად მიიღონ მონაწილეობა კომპანიის ზედამხედველობაში.

დავის გადაწყვეტის შესაძლებლობები

ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორებს, რომლებიც ზეწოლის წინაშე დგანან ან არ იყვნენ ჩართული მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებისას, შეუძლიათ მიმართონ რამდენიმე სამართლებრივ და სახელშეკრულებო საშუალებას: კომპანიის წესდება შეიძლება ითვალისწინებდეს ისეთ მექანიზმებს, როგორიცაა მედიაციის პანელები ან შიდა კომიტეტები. დისტანციური კენჭისყრა და წინააღმდეგობები უნდა შეესაბამებოდეს ვადებს და სათანადოდ იყოს დოკუმენტირებული.

სასამართლო დავები, არბიტრაჟი და მედიაცია

პარტნიორებს შეუძლიათ სარჩელის შეტანა  სასამართლოებში ფიდუციური მოვალეობების დარღვევის, წესდების დებულებების დარღვევის ან აქციონერებზე ზეწოლის გამო. საქართველოს საერთო სასამართლოები უზრუნველყოფენ დაცვის საშუალებებს, მათ შორის აკრძალვებს, გადაწყვეტილებების გაუქმებას ან ზიანის ანაზღაურებას.

თუ აქციონერთა შეთანხმება ან წესდება მოიცავს არბიტრაჟის ან მედიაციის პუნქტს, ეს პუნქტი უნდა იყოს დაცული. არბიტრაჟი შეიძლება იყოს უფრო სწრაფი და კონფიდენციალური, თუმცა შეიძლება ძვირიც კი დაჯდეს. მედიაცია შეიძლება სავალდებულო იყოს სასამართლო დავამდე, თუმცა არასავალდებულო, თუ შეთანხმება არ იქნება მიღწეული, მაგრამ ის ხშირად ნაკლებად შეჯიბრებითი და უფრო ეკონომიურია. ის ასევე საშუალებას აძლევს მხარეებს შეინარჩუნონ საქმიანი ურთიერთობები.

რეკომენდაცია ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთათვის დავის გადაწყვეტის თვალსაზრისით

შიდა მექანიზმები: ეს მექანიზმები ხშირად უფრო სწრაფია და შესაძლოა დავები დაძაბულობის ესკალაციის გარეშე მოაგვაროს. პირველ რიგში მედიაციის განხილვაა საჭირო, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ურთიერთობების შენარჩუნება მნიშვნელოვანია და საკითხი შეიძლება კომპრომისის გზით გადაწყდეს. არბიტრაჟის ან სასამართლო დავის გამოყენება სერიოზული დარღვევების შემთხვევაში, თუ უფლებები სერიოზულად ირღვევა (მაგ., გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობის ჩამორთმევა, ფინანსური ზიანი), მაშინ ფორმალური სამართლებრივი საშუალებები, არბიტრაჟი (თუ შეთანხმებულია) ან სასამართლო დავის პროცესი, უფრო შესაფერისია.

არბიტრაჟის უპირატესობები საერო სასამართლო დავასთან შედარებით ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორთა თვალსაზრისით
კონფიდენციალურობა - არბიტრაჟის წარმოება კერძოა და არ შედის საჯარო ჩანაწერებში. სასამართლო დავა, როგორც წესი, საჯაროა და კონფიდენციალური ბიზნეს ინფორმაცია შეიძლება ხელმისაწვდომი გახდეს კონკურენტებისთვის ან მედიისთვის. 

გადაწყვეტის სიჩქარე - არბიტრაჟს, როგორც წესი, უფრო მოკლე ვადები და ნაკლები პროცედურული შეფერხებები აქვს. სასამართლო დავა შეიძლება წლები გაგრძელდეს გადატვირთული სასამართლო სისტემების, სააპელაციო საჩივრების სიმრავლის და ფორმალური პროცედურების გამო. 

ექსპერტი გადაწყვეტილების მიმღები პირები: არბიტრები ხშირად ირჩევიან ბიზნეს სამართალში ან კორპორაციულ მმართველობაში მათი ექსპერტიზის გამო, რაც განსაკუთრებით ღირებულია აქციონერთა რთულ დავებში: სახელმწიფო სასამართლოების მოსამართლეებს შეიძლება არ ჰქონდეთ სპეციალიზებული ცოდნა კორპორატიულ საკითხებში. 

გადაწყვეტილებების აღსრულება საერთაშორისო დონეზე: არბიტრაჟის გადაწყვეტილებების აღსრულება უფრო ადვილად ხდება საზღვრებს გარეთ ნიუ-იორკის კონვენციის ფარგლებში, რომელსაც ხელი მოაწერა 160-ზე მეტმა ქვეყანამ. სასამართლოს გადაწყვეტილებებს შეიძლება შეექმნას მეტი ბარიერი საერთაშორისო აღსრულებასთან დაკავშირებით, რაც დამოკიდებულია ხელშეკრულებებსა და ადგილობრივ კანონებზე. 

გადაწყვეტილებების საბოლოოობა: არბიტრაჟის გადაწყვეტილებები, როგორც წესი, საბოლოო და სავალდებულოა, გასაჩივრების ძალიან შეზღუდული საფუძვლებით, რამაც შეიძლება თავიდან აიცილოს ხანგრძლივი სასამართლო დავები. სასამართლოს გადაწყვეტილებების გასაჩივრება შესაძლებელია რამდენჯერმე, რაც იწვევს გაჭიანურებულ დავებს.

ნეიტრალური ადგილი: საერთაშორისო ან საზღვრისპირა აქციონერთა დავებში, არბიტრაჟი უზრუნველყოფს ნეიტრალურ ფორუმს, რომელიც თავს არიდებს რომელიმე მხარის ადგილობრივ სასამართლოებს, რომლებიც შეიძლება აღიქმებოდეს როგორც მიკერძოებული.

რეკომენდაციები, რომლებიც შეიძლება მიეცეს ხმათა უცირესობის მფლობელ პარტნიორებს

ინფორმაციული უფლებების აქტიურად განსახორციელებლად, სტრატეგიულად გამოიყენეთ ხმის მიცემის ბერკეტი: დაიცავით თავი განზავებისგან, საჭიროების შემთხვევაში გამოიყენეთ სამართლებრივი საშუალებები. რიგგარეშე შეხვედრების მოწვევა: თუ მმართველობა უმოქმედო ან პრობლემური გახდება, კოორდინაცია გაუწიეთ სხვა უმცირესობის აქციონერებს ხმის მიცემის დაბლოკვის შესაქმნელად და შედეგებზე გავლენის მოხდენისთვის, მოითხოვეთ დეტალური განმარტებები და შეფასებები ნებისმიერი კაპიტალის გაზრდისთვის. გააძლიერეთ შეთანხმებები და წესდება: განიხილეთ დავის ალტერნატიული გადაწყვეტა: საჭიროების შემთხვევაში, კონფლიქტების უფრო ეფექტურად მოსაგვარებლად მიმართეთ არბიტრაჟს ან მედიაციას, იმ პირობით, რომ ასეთი მეთოდები ასახულია წესდებაში ან შეთანხმებაში, პერიოდულად გადახედეთ და შესთავაზეთ წესდებაში ცვლილებები მმართველობისა და უმცირესობის დაცვის გასაძლიერებლად. აკონტროლეთ დაკავშირებული მხარეების ტრანზაქციები და ინსაიდერული გარიგებები: ყურადღებით შეისწავლეთ გარიგებები, რომლებიც მოიცავს მსხვილ აქციონერებს ან დირექტორებს, ინტერესთა პოტენციური კონფლიქტის აღმოსაჩენად. მოითხოვეთ სრული გამჭირვალობა და, საჭიროების შემთხვევაში, ხმა მიეცით დაკავშირებული/ურთიერთდამოკიდებული მხარეების საეჭვო ან უსამართლო ტრანზაქციების წინააღმდეგ.

Authors: Melano Svanidze 

---

Attention Journalists: Use of REVERA website materials in publications is only allowed with our written permission.